Surpyerrortutyun (Taşhoron )Ermeni Kilisesi'nde Restorasyon Çalışmaları Tamamlanıyor

Surp Yerrortutyun Ermeni Kilisesi

Malatya’da uzun yıllar kendi haline terk edilen Taşhoron Kilisesi’nde devam eden restorasyon çalışmaları tamamlanıyor. Kilise onarılarak, Mayıs 2021 tarihinde inanç turizminin hizmetine açılması düşünülüyormuş.

Surp Yerrortutyun Egeğedzi / Kutsal Üçlü Horan ( Taşhoron Kilisesi / Taş Kilise), Malatya ili Yeşilyurt ilçesi Çavuşoğlu mahallesinde yer alan 18. yüzyılın ikinci arısında Malatyalı Ermeniler tarafından yapılan kilisedir.

Fotoğraf alıntı

Malatya’da Hrant Dink’in çocukluğunun da geçtiği mahalledeki tarihi Taşhoron Kilisesi 2012’deki restorasyon çalışmasının yarım bırakılması nedeniyle kaderine terk edilmişti.

Kilisenin bakım ve ilgisizlikten dolayı kendi kaderine bırakılmış durumdaydı.

1958 -  1965 yılları arasında kilisenin kubbesi çinkolarla kaplıymış. Ordu bir süre cephanelik olarak kullanmış.1960 yılında cephanelik taşınır. Dış kapıyı taşla örülerek terk edilir. Kısa sürede meraklılar kapıyı açarlar.  Herkes kiliseyi gezer.  Defineciler içeriyi kazarak delik deşik ederler.

 Çocukların oyun alanı olur.  Sonra kısa zamanda kubbede ki çinkoları,  kubbeye  çıkmayı becerenler yağmalayıp satarlar .Çinkolardan sonra yağmurdan ,kardan  kubbe çökmeye başlar ve bir zaman sonra kubbe yıkılır. Ama duvarlar çok sağlam olduğu için bir şey olmaz. Kilise her şeye rağmen direnir yıkılmaz yaralı da olsa ayakta kalır.

      1980'li yıllarında  kilisenin taş ve çinko/ kurşun kaplı, iç tavan kısmı dini semboller olan freskli dini resimli çöken kubbesinin yerine  2020 yılında yapılan restorasyonda 19 tonluk demirden yarım küre şeklinde kubbe yapılmıştır… Yapılan kubbe kilisenin eski fotoğrafında ki taş  kubbesine  hiç benzememektedir.

Taşhoron kilisesinde yapılan çalışmalarını yerinde inceleme yapan Büyükşehir Belediye Başkanı Selahattin Gürkan 15 Mart 2021 tarihinde medyaya yaptığı açıklamada “

Kültürel miras ve inanç değerleri açısından Taşhoron Kilisesinin tekrardan ayağa kaldırılmasının önemli olduğunu söyleyen Gürkan, “ Taşhoron Kilisesi yıllardır kendi haline terk edilmiş ve metruk bir haldeydi. Özellikle tarihi ve kültürel mirasımızın korunması noktasında şimdiye kadar olduğu gibi Taşhoron Kilisesi’nin de kültür mirasımız olarak ve inanç değerleri açısından da ayağa kaldırılması gerekiyordu. Bu anlamda yapılan restorasyon projeleri kapsamı içerisinde Sivas Koruma Kurulu’nda gerekli işlemler yapılıp onaylandıktan sonra ihale süreci başladı.

Malatya Büyükşehir Belediyesi, Mayıs 2020 tarihinden itibaren Taşhoron Kilisesi’nin restorasyon çalışmalarını yoğun bir şekilde yeniden sürdürüyor. Tarihi ve kültürel mirasımızın korunması için çalışıyoruz. Kilisenin restorasyonu aslına uygun bir şekilde devam etmektedir. 2021 yılı mayıs ayında bu çalışmalarımız tamamlandığında Malatya’da tarihi ve kültürel bir miras daha ayağa kalkmış olacak “demeci medyada yayımlanmıştı.

Surp Yerortutyun kilisesinin restorasyonundan sonra, bir yandan Malatya’da yaşayan , hıristiyan cemaat mensuplarının inanç gereksinimlerini karşılarken, diğer yandan da şehrimizin kültürel değerlerine ve inanç turizmine önemli bir katkı sağlayacaktır.

KİLİSENİN TARİHİ

- SURP YERRORTUTYUN Kilisesi ( Aziz Teslis - Taşhoran Kilisesi )

Çavuşoğlu Mahallesi / Yeşilyurt - Malatya

. Alıntı

Kutsal Üçlü Birliği sembolize eden ve üç “horan”lı (apsis) olarak yapılan kiliseler genelde Üç Horan Kilisesi olarak adlandırılırlar. Ermenilerin Üç Horan Kilisesi, Türklerin “Taş Kilise” dedikleri kilisenin ismi zamanla “Taşhoran”a dönüşmüştür.

. Alıntı

Çavuşoğlu (Tek Çeşme) Mahallesi’nde, şimdiki Boztepe Caddesi ile Okul Sokak’ın kesişme noktasında olup, harap durumdadır. Rum bir mimar tarafından yapıldığı kaydedilen kilisenin eldeki bilgilere göre 1878’de başlayan inşaatı 1893’te tamamlanmıştır. Aynı yıl yaşanan büyük depremde hasar gören çatısı, 1905-1907 yılları arasında ardıç kerestesi ile kaplanmış, üzerine bakır levha ve arasına taş dolgu (sandviç panel gibi ??) bir çatı ile yenilenmiştir. Kilisenin içi sıvanmamış, taban döşemesi de yapılmamıştır. Ortadaki büyük horan ve yanlardaki iki katlı horanların alt tarafları güzel altın kaplamalı sunak masaları ve mükemmel bir sahneyle taçlandırılmış ve yenileme çalışmaları 1912’de tamamlanmıştır. Kitabesinde; “ Bu kutsal tapınak, kutsal mekan, dua ve şükretme evi, Malatya Ermeni Milleti tarafından Surp Yerrortutyun (Aziz Teslis) adına inşa edilmiştir. Ermeni çocukları, haydi, sevgiyle gelin buraya “ Üçlü Birlik“in yüceliğinin şarkısını söylemeye.“ yazmaktadır.

Amerika’da yayımlanan bir dergideki yazıda, “Bu kilisenin temelinin atılmasından kubbesinin yükselmesine kadar, halkımız, kadını erkeğiyle çok büyük fiziksel yorgunluklara ve maddi fedakarlıklara katlandı. Temelleri doldurmak ve sağlamlaştırmak için gereken 3-4 metre uzunluğunda ve en az 1-1,5 metre yüksekliğindeki taşlar, şehrin üç çeyrek saat uzağında bulunan Çamazank denilen taşocağından kağnılara yüklenip, 25-50 kişinin iplere asılmasıyla getiriliyordu. Muazzam kilisenin yontulmuş tüm taşları, taş yontucusu ustalar ve işçilerin fedakar çabaları sonucu yapıldı. Henüz kubbesi bitmemişken, taşrada başlayan olaylar nedeniyle kilisenin inşaatının bitirilmesi gecikti…” şeklinde yazılmış, ama sağlamlığından hiçbir ödün verilmediği de ilave edilmiştir.

. Alıntı

Kilise kesme ve moloz taştan yapılmış, dikdörtgen bazilika planlı bir yapıdır Dikdörtgen konumda, 27 m boyunda ve 17 m eninde olan kilisenin taşıyıcı elemanları kesme taştan, dolgu duvarları da moloz taştan yapılmıştır. Doğu yönündeki apsis bölümünün üzeri, 17 m. çapında bir ahşap kubbe ile örtülmüş olup, buraya iki yandan çıkılan prothesis ve diakonikon (Kilise mihrabının sağı ve solunda kilise kutsal eşyaları ve kitapların muhafaza edildiği papaz hücreleri) bulunmaktadır.

. Alıntı- Bir zamanlar Kilisenin Kubbesindeki resimler

Kilisenin şimdi yıkılmış olan ahşap kubbesinde Meryem Ana ile Hazreti İsa’nın resimlerinin işlenmiş olduğu, sunum dosyasındaki iki fotoğraftan görülebilir.

Alıntı

Kilisenin dış avlusunda, ana yapının hemen karşısında, vaktiyle papazların ve zangoç’un ikametgah olarak kullandıkları bir müştemilat olduğu, daha sonra o müştemilatın yıkıldığı bilinmektedir.

Bugün Tarihi eser statüsünde olan kilise; Cumhuriyet döneminde bir süre askeri mühimmat deposu olarak kullanılmış ve 1962 yılında boşaltılmıştır. Ahşap üzerine Meryem Ana, Hazreti İsa ve meleklerin resimlerinin işlenmiş olduğu tavan tamamen yıkıldı. Çatı; resimlerin zeminini oluşturan ardıç ağaçlarından yapılmış tavan ile Kurşun Levhalar arasında bir metreden kalın bir taş ve toprak dolgu ile yapılmış. Malatya Ermenilerinin ibadet amaçlı kullanımına da izin verilmeyen kilise zamanla çatısındaki kurşun levhaların çalınması, daha sonra tabiat şartları ve kötü niyetli kişilerin yoğun çabalarıyla giderek daha çok ve hızlı bir şekilde yıprandı. Kilisenin kubbesi, kurşun kaplamasının alınmasından ve içerideki ahşabın çürümesinden sonra yıkılmış ve evsizler ile define arayıcılarının mekanı haline gelmiştir. Uzunca bir süre, daha fazla tahrip edilmemesi için kilisenin kapı ve pencereleri duvar örülerek tamamen kapatılmıştır